| « poprzedni punkt | następny punkt » |
Pojawia się pytanie, jak dotrzeć z przekazem muzycznym w sposób możliwie pełny do słuchacza? Jaka psychiczna postawa odbiorcy sprzyja odpowiedniemu przeżywaniu muzyki? Jakie czynniki subiektywne i zewnętrzne decydują o tym że muzyka wywołuje u słuchacza emocje i przeżycia. Kolejnym pytaniem jest, na czym polegają rekcje psychiczne odbiorcy? Poniżej przedstawimy krótką analizę postawionych problemów.
Poniżej zestawiamy najważniejsze czynniki pozamuzyczne decydujące o prawidłowym odbiorze przekazu muzycznego:
Aby muzyka skutecznie działała na słuchacza, wzbudzała w nim reakcje emocjonalne, słuchacz musi rozumieć utwór (w sensie muzycznym) - bez tego rozumienia cały przebieg muzyczny wydaje się bezładnym nagromadzeniem dźwięków, nie dającym estetycznego przeżycia muzycznego. Aby osiągnąć przeżycie estetyczne, potrzebne jest odpowiednie kojarzenie dźwięków, motywów, fraz, zdań. Odbiorca musi ujmować muzykę całościowo, we wzajemnym powiązaniu z tym, co już usłyszał.
W zależności od poziomu osłuchania danego osobnika, możliwości odbioru różnych gatunków muzycznych są szersze lub węższe. Przykładowo słuchacz znający zasady konstrukcyjne muzyki japońskiej i osłuchany z nią będzie tą muzykę przeżywać, reagować estetycznie na nią, doznawać swoistych wzruszeń muzyczny. Laik nie znający tej muzyki może jedynie przeżyć efekt prostych wrażeń dźwiękowych.
Oprócz kompetencji intelektualnej, o której powyżej mówiono ważny jest aktualny stan psychofizyczny słuchacza obejmujący:
Pozytywne nastawienie do treści przekazu i brak zakłóceń fizjologicznych w trakcie odbioru związany jest z tzw. sytuacją deprywacji, w której osoba wykonująca jakąkolwiek czynność pozbawiona jest czegoś, co jest potrzebne do normalnego funkcjonowania (deprywacja potrzeb). Mogą to być potrzeby natury fizjologicznej lub psychicznej, wpływające na poziom sprawności organizmu (złe samopoczucie psychofizyczne, gorszy nastrój), co z kolei bezpośrednio wpływa na pogorszenie wykonania czynności lub modyfikuje jej przebieg (np. przenoszenie negatywnego stanu emocjonalnego na słuchany utwór).
Właściwości temperamentu i charakter ujawniające się we wrażliwości emocjonalnej na muzykę, ewentualnie w chłodzie i przewadze czynnika analitycznego nad emocjonalnym. W zależności od predyspozycji psychicznych i nastrojów wśród ludzi wyróżniono pięć typów, o których już wspomniano wcześniej. Przekaz muzyczny choćby w swej istocie estetycznej doskonały może nie wywrzeć pożądanego wrażenia na słuchaczu, jeżeli jest on całkowicie niedostosowany do jego temperamentu.
Wśród subiektywnych elementów pozamuzycznych wpływających na przeżycia słuchacza i możliwość percepcji określonego stylu muzyki wiek jest jednym z kluczowych elementów. Jeżeli podzielimy go umownie na kilka okresów to otrzymamy następującą charakterystykę odbiorcy (oczywiście statystyczną).
Dziecko - ma nie ukształtowany zmysł estetyczny, w związku z tym jest w stanie odbierać proste formy muzyczne charakteryzujące się wyraźną i prostą melodią i rytmem. Akceptowalne są współbrzmienia konsonansowe. Dobrze odbierana jest muzyka ludowa lub oparta na motywach folklorystycznych.
Wiek nastoletni i młody (~15÷25lat). Wiek ten charakteryzuje silny temperament związany z rozwojem hormonalnym. Maksimum wydolności fizycznej, brak jeszcze rozwiniętej estetyki muzycznej, duża podatność na aktualną modę powodują kierowanie się w stronę muzyki bardzo rytmicznej, tanecznej o wyraźnej agogice, motoryce; stąd zainteresowania stylami takimi jak rock, disco, techno, hip-hop (w zależności od panującej mody).
Wiek średnio- młody (~25÷35lat). Następuje ustabilizowanie się temperamentu, poszerzenie horyzontów zainteresowań w tym muzycznych. Elementy te skłaniają do odbioru bardziej analitycznego. Pojawia się otwartość na szeroki zakres stylów muzycznych i różne formy przekazu muzycznego.
Wiek średni i starszy (~35÷55lat). Okres ten charakteryzuje się ukształtowanym gustem muzycznym, jednocześnie największą dojrzałością w odbiorze ulubionych stylów muzycznych - typ odbioru często określony. Powoli maleje akceptowalność nowych form i stylów muzycznych.
Wiek starszy. W raz z wiekiem począwszy od ok. 25 lat postępują w człowieku powolne ubytki słyszalności, od których zależy sama jakość odbioru bodźców akustycznych i ich transformacja w poczucie wysokości i jakości dźwięków. Poniższy wykres pokazuje wyniki badań nad ubytkami słyszalności.
Osoby po sześćdziesiątce ze względów fizjologicznych mają z zasady obraz dźwiękowy uboższy niż ludzie młodzi. Słuch osób starszych nie chwyta wielu tonów składowych, zwłaszcza górnych, decydujących o barwie dźwięku. Często na koncertach muzyki skrzypcowej słyszy się opinie osób starszych, że solista ładnie grał, ale nie tak jak kiedyś, co często związane jest nie z brakami muzyka, ale skromniejszymi muzycznymi doznaniami starzejącego się odbiorcy.
Ze starszym wiekiem związane jest też definitywne ukształtowanie się gustu i na ogół występująca u ludzi starszych awersja do innowacji.
Między słuchaczem utworu muzycznego a kompozytorem i wykonawcą niezbędna jest określona forma komunikacji - tzw. język muzyczny. Język ten opiera się na określonej konwencji, jedności w kształtowaniu dźwięków i określonych struktur muzycznych przez twórcę i percypowania ich przez słuchacza. Najbardziej skomplikowanym i trudno uchwytnym zjawiskiem jest treść muzyki, jej znaczenie, to, co ona wyraża, co komunikuje i o czym informuje. Z psychologicznego punktu widzenia można uznać, że jest nią muzyczne przeżycie powstające u odbiorcy, zgodne z intencją kompozytora. Zasady konwencji muzycznej, czyli języka ulegają zmianie w zależności od wielu czynników, z których jednym z najważniejszych jest tzw. proces akulturacji, który możemy traktować jako asymilację języka muzycznego wspólnego dla wszystkich ludzi żyjących w danym kręgu cywilizacyjno-kulturowym. Grupa społeczna, do której człowiek należy wpływa istotnie na jezyk muzyczny oraz profil estetyczny odbiorcy. Pełna asymilacja owego rodzimego języka muzycznego dokonuje się w wieku 6-7 lat. Utwory, które nie są zgodne z nawykowymi ciągami kojarzeń słuchowych, wydają się słuchaczowi chaotyczne, nie może on ich ująć całościowo, nie chwyta ich struktur muzycznych, nie odnajduje ich sensowności, w efekcie a przez to nie odbiera treści poprzez nie wyrażonej. Utwory, których struktury dźwiękowe odpowiadają nawykom słuchowym odbiorcy stają się muzycznie "zrozumiałe", i ich treść muzyczna uchwytna.
Słuchowe nawyki percepcyjne podlegają ewolucji historycznej, postępującej w ślad za zmianami, jakim podlega styl muzyczny danego okresu. Jeżeli jednak zmiany techniki kompozytorskiej dokonują się zbyt szybko, procesy akulturacji nie są w stanie za nimi nadążyć. Powstaje wówczas sytuacja, w której słuchacz usiłuje odbierać nowy przekaz za pomocą nieadekwatnych kategorii percepcyjnych, ukształtowanych pod wpływem przekazów konstruowanych w innym systemie stylistycznym.
Przykładem takiego procesu może być sytuacja, jaka rozpoczęła się w pierwszej połowie XX wieku i trwa do dzisiaj. W ciągu życia jednego pokolenia na początku ubiegłego stulecia dokonały się głębokie i radykalne zmiany języka muzycznego, który funkcjonował w muzyce europejskiej od blisko 300 lat.
Na szybkość akulturacji istotny wpływ mają obecnie środki masowego przekazu i techniki multimedialne zwiększające dostępność zróżnicowanego repertuaru muzycznego dla każdego odbiorcy. Dostępność ta z jednej strony przyspiesza akulturację i ma pozytywny wpływ na rozwój horyzontów muzycznych przeciętnego słuchacza. Dzieje się tak w przypadku słuchaczy bardziej zainteresowanych sztuką muzyczną i bardzie otwartych na różne formy przekazu. Z drugiej strony jednak ta sam łatwość wyboru przez słuchacza stylu muzycznego dla bardziej "leniwych" odbiorców staje się czynnikiem hamującym gdyż bez problemu taki słuchacz znajduje w ofercie muzycznej ten styl i poziom przekazu muzycznego, do którego jest przyzwyczajony, co nie motywuje jego rozwoju. Niestety w efekcie obecnie mamy częściej do czynienie z drugą z wymienionych sytuacji - zdecydowana większość słuchaczy zawęża zakres swojej konsumpcji muzycznej do utworów muzyki popularnej i rozrywkowej.
Warto zwrócić uwagę, na następujące czynniki procesu akulturacji:
Duże znaczenie w procesie akulturacji ma przynależność do określonych formalnych i nieformalnych grup społecznych oraz pełnione w nich role. Grupa społeczna narzuca swoim członkom pewne normy. W ten sposób mogą być kształtowane zainteresowania i nastawienia do utworów o określonych cechach stylistycznych i gatunkowych. Jedną z najszerszych grup społecznych, do której należy odbiorca jest narodowość. Dane społeczeństwo w trakcie swojego rozwoju historycznego kształtuje swoją kulturę muzyczną. Ma na to wpływ położenie geograficzne chociażby za pośrednictwem temperamentu i język danej narodowości.
W ramach dużej społeczności, jaką jest narodowość istnieją mniejsze wynikające np., z regionu, czy statusu społecznego. Np. im wyższe wykształcenie tym z reguły szersze horyzonty muzyczne danej osoby. Status materialny często ze względów nawet snobistycznych prowokuje do uczęszczania do filharmonii, na koncerty a więc do nawet mimowolnego rozwoju estetyki muzycznej.
W ramach małych grup społecznych istotną rolę odgrywają normy kulturowe rodzinne, a więc czy w danej rodzinie są tradycje słuchania muzyki chodzenia na koncerty itp.
Różnice w percepcji muzyki przez kobiety i mężczyzn można zestawić w następujących punktach:
Do obiektywnych elementów pozamuzycznych kształtujących odbiór muzyki należą cechy środowiska fizycznego, w którym następuje przekaz muzyczny. Można tu wymienić następujące elementy związane ze środowiskim zewnętrznym:
Na percepcję odbioru w domu działa również stopień rozproszenia uwagi widza zalezny od miejsa odbioru. Np. w domu słuchacz często jest zmuszony do wykonywania kilku czynności jednocześnie, tym samym mniej skupiając się na utworze.
Są również sytuacje, gdy np. dodatkowe hałasy (pokasływania szelesty publiczności) rozpraszają i utrudniają koncentrację szczególnie, gdy przekaz wymaga większej koncentracji.
Dużą rolę odgrywa sugestia przejawiająca się w zachwalaniu, reklamowaniu, promowaniu konkretnej muzyki czy utworu. Przykład ukazujący siłę słownej sugestii i jej wpływ na przeżycia muzyczne przedstawia A.Geiger badający opinię słuchaczy radiowych. Kierownictwo działu muzyki poważnej radia duńskiego zastanawiając się nad usprawnieniem odbioru muzyki, po przeprowadzeniu badań doszło do wniosku, że ludzie niechętnie słuchają muzyki zapowiadanej jako "poważna", "symfoniczna", "barokowa", "klasyczna". Postanowiono, więc zaniechać tych nie lubianych nazw i zastąpić je nazwą lubianą, tj. określeniem "muzyka popularna". Na antenę szły po dawnemu utwory muzyki poważnej, lecz z nowymi określeniami. W niedługim czasie liczba odbiorców tych audycji wzrosła dwukrotnie.
Wśród licznych przykładów świadczących o sile sugestii wyjątkowo jaskrawym świadectwem jest podatność ocen słuchacza na magię nazwiska twórcy lub wykonawcy. Często rzeczywiście dobra kompozycja lub wykonanie bywają oceniane nisko tylko ze względu na niepopularność nazwiska wykonawcy lub twórcy, i na odwrót, nieraz zachwyt budzą wykonania czy kompozycje mierne, lecz firmowane wielkimi nazwiskami. Słuchacze często zapominają ze popularny i stojący wysoko w rankingu medialnym twórca kiedyś też był nieznany i prezentował swe dzieła po raz pierwszy.
| « poprzedni punkt | następny punkt » |